Quelltext der Seite Benutzer:Altkatholik62/Heilig-Geist-Kathedrale (Warschau)

{{Importartikel}}
{{wyróżnienie|DA}}
{{Świątynia chrześcijańska infobox
 |nazwa                     = Katedra Świętego Ducha
 |nazwa miejscowa           = 
 |zabytek                   = 1000 A z dnia 10.06.1981<ref>{{Cytuj stronę|url=http://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/rejestr-zabytkow/zestawienia-zabytkow-nieruchomych/MAZ-WAR-rej.pdf|tytuł=Rejestr zabytków nieruchomych m. st. Warszawy|data dostępu=2010-01-22}}</ref>
 |funkcja świątyni          = [[katedra]]
 |grafika                   = Katedra Świętego Ducha w Warszawie 2022.jpg
 |opis grafiki              = Świątynia od strony [[Ulica Czerniakowska w Warszawie|ulicy Czerniakowskiej]]
 |państwo                   = PL-MZ
 |miejscowość               = [[Warszawa]]
 |adres                     = 
 |wyznanie                  = [[Starokatolicyzm|starokatolickie]]
 |kościół                   = [[Kościół Polskokatolicki w Rzeczypospolitej Polskiej|Polskokatolicki]]
 |administratura nazwa      = [[Parafia Świętego Ducha w Warszawie|Świętego Ducha w Warszawie]]
 |administratura typ        = [[Parafia]]
 |tytuł świątyni            = [[Katedra]]
 |data nadania              = 25 kwietnia 1945
 |nadający tytuł            = 
 |dedykacja świątyni        = [[Duch Święty|Świętego Ducha]]
 |dzień wspomnienia         = Pięćdziesiąt dni po [[Wielkanoc|Zmartwychwstaniu Pańskim]]
 |relikwie                  = 
 |cudowne wizerunki         = 
 |data powołania            = 25 kwietnia 1945
 |data dekretu              = 
 |dekret wydał              = 
 |data rozpoczęcia budowy   = 1867 lub 1903–1906
 |data zakończenia budowy   = 1867 lub 4 listopada 1906
 |data konsekracji          = 25 kwietnia 1945
 |data zamknięcia           = 
 |aktualne przeznaczenie    = czynna świątynia polskokatolicka
 |data zniszczenia          = 
 |data odbudowy             = 
 |data reaktywacji          = 
 |poprzednie wyznanie       = [[Rosyjski Kościół Prawosławny]] (do 1915), [[Kościół łaciński|Kościół rzymskokatolicki]] (1915-1945)
 |fundator                  = Lejbgwardia Ułańskiego Pułku Jego Wysokości Cara Rosji
 |zniszczona przez          = 
 |plan świątyni             = 
 |opis planu                = 
 |styl                      = 
 |architekt                 = Teodor Kozłowski lub [[Leontij Benois]]
 |materiał budowlany        = [[cegła]]
 |liczba wiernych           = ok. 350
 |powierzchnia              = 
 |wysokość                  = 
 |długość                   = 
 |szerokość                 = 
 |liczba wież               = 1
 |wysokość wieży            = 
 |liczba kopuł              = 
 |średnica kopuły zew       = 
 |wysokość kopuły zew       = 
 |liczba ikonostasów        = 
 |liczba ołtarzy            = 3
 |wezwania ołtarzy bocznych = Ołtarz Narodowy i Ołtarz Matki Bożej Nieustającej Pomocy
 |liczba naw                = 
 |szerokość nawy głównej    = 
 |wysokość nawy głównej     = 
 |szerokość nawy bocznej    = 
 |wysokość nawy bocznej     = 
 |szerokość transeptu       = 
 |liczba głosów             = 
 |liczba manuałów           = 
 |typ dzwonnicy             = automatyczna dzwonnica mechaniczna
 |nazwa dzwonu              = 
 |kod mapy                  = Warszawa
 |współrzędne               = 52°12′59.0″N 21°02′42.0″E
 |commons                   = Category:Polish Catholic Cathedral of the Holy Spirit in Warsaw
 |www                       = http://www.polskokatolicki.pl/swducha/news.php
}}

'''Katedra Świętego Ducha''' – główna świątynia [[Kościół Polskokatolicki w Rzeczypospolitej Polskiej|Kościoła Polskokatolickiego w RP]], znajdująca się w [[Warszawa|Warszawie]] przy [[Ulica Szwoleżerów w Warszawie|ul. Szwoleżerów 2]], u zbiegu tej ulicy z [[Ulica Czerniakowska w Warszawie|ul. Czerniakowską]]. 

Została wzniesiona jako wojskowa [[cerkiew (budynek)|cerkiew]] [[prawosławie|prawosławna]], którą to funkcję spełniała do opuszczenia Warszawy przez większość ludności rosyjskiej w 1915. W okresie międzywojennym był to [[Kościół (budynek)|kościół]] garnizonowy [[1 Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego|1. Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego]]. Od 1945 jest w posiadaniu Kościoła Polskokatolickiego jako jego katedra. Jest też siedzibą [[Parafia katedralna Świętego Ducha w Warszawie|warszawskiej parafii Świętego Ducha]].

== Historia ==
=== Kontrowersje wokół okoliczności powstania ===
[[Datei:Katedra polskokatolicka mandylion.JPG|240px|mini|{{center|1=Mozaika-mandylion nad jednym z bocznych wejść do obiektu jest jedynym elementem jego dekoracji, jaki przetrwał z okresu użytkowania go przez prawosławnych}}]]
Obecna katedra polskokatolicka w Warszawie została wzniesiona jako wojskowa cerkiew prawosławna. Jej dokładny okres powstania oraz wezwanie, jakie nosiła, są w literaturze przedmiotem polemiki. Zdaniem [[Piotr Paszkiewicz|Piotra Paszkiewicza]] budynek jest datowany na 1867, jego projektantem był Teodor Kozłowski, zaś patronką – św. [[Olga Kijowska|Olga]]<ref name="paszkiewicz81">{{cytuj książkę |nazwisko = Paszkiewicz| imię = Piotr | tytuł = Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815-1915| strony = 81}}</ref>. Autor ten uważa wzniesienie cerkwi za element planowanej przez władze carskie ośmioletniej akcji budowania na terenach zaboru rosyjskiego okazałych świątyń prawosławnych, które miały przyczyniać się do utrwalania rosyjskich rządów na tym obszarze<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Paszkiewicz| imię = Piotr | tytuł = Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815-1915| strony = 81-82}}</ref>. Identyczny pogląd przedstawia Henryk Sienkiewicz<ref name="sienkiewicz">{{cytuj książkę |nazwisko = Sienkiewicz| imię = Henryk | tytuł = Cerkwie w krainie kościołów| strony = 172-173}}</ref> oraz Renata Popkowicz-Tajchert<ref name="polskokatolicki">{{cytuj stronę| url = http://www.polskokatolicki.pl/KATEDRA/katedra.htm| tytuł = Katedra | data dostępu = 2010-01-09| autor = Renata Popkowicz-Tajchert| język = pl}}</ref>. Autorzy ci twierdzą, że cerkiew była świątynią pułku jazdy rosyjskiej<ref name="paszkiewicz81"/>. 

Z kolei Kirył Sokoł w pracy ''Russkaja Warszawa'' twierdzi, że współczesna katedra Świętego Ducha należała do [[Lejb-Gwardyjski Pułk Ułanów Jego Wysokości|Lejb-Gwardyjskiego Pułku Ułanów Jego Wysokości]], powstała znacznie później, w latach 1903–1906, jej patronem był św. [[Procesjusz i Martynian|Martynian]], zaś autorem projektu – [[Leontij Benois]]. Pracami budowlanymi kierował [[Piotr Fedders]], a jako datę poświęcenia gotowego obiektu Sokoł podaje 4 listopada 1906<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sokoł| imię = Kirył | tytuł = Russkaja Warszawa| strony = 55}}</ref>. Opinię tę podziela Ryszard Mączewski. Zdaniem tego autora za datowaniem budynku na początek XX wieku przemawia dokument komisji magistratu Warszawy, która po odzyskaniu niepodległości przez Polskę zajmowała się rozstrzygnięciem problemu przyszłości porosyjskich obiektów sakralnych<ref name="mączewski">{{cytuj stronę| url = http://www.polskokatolicki.pl/swducha/viewpage.php?page_id=3| tytuł = Święta Olga czy błogosławiony Martynian?| data dostępu = 2010-01-09| autor = Ryszard Mączewski| opublikowany = Stolica| język = pl| archiwum = https://web.archive.org/web/20120723125701/http://www.polskokatolicki.pl/swducha/viewpage.php?page_id=3| zarchiwizowano = 23 lipca 2012}}</ref> oraz analiza wcześniejszych dokumentów związanych z rosyjskim kompleksem koszarowym w rejonie [[Łazienki Królewskie w Warszawie|Łazienek]]<ref name="warszawa1939">{{cytuj stronę| url = http://web.archive.org/web/20160108215913/http://www.warszawa1939.pl:80/zdjecia/grafika/martynian.pdf| tytuł = Historia cerkwi bł. Martyniana i św. Olgi na terenie koszar ułańskich i huzarskich przy Łazienkach w Warszawie | data dostępu = 2010-01-09| autor = Ryszard Mączewski| język = pl}}</ref>. Podkreśla on również, że dzień wspomnienia św. Martyniana był równocześnie świętem pułkowym w Ułańskim Pułku Lejbgwardii<ref name="mączewski"/>.

Sokoł i Mączewski wskazują, że cerkiew pod wezwaniem św. Olgi również istniała w kompleksie koszar w rejonie [[Ulica Czerniakowska w Warszawie|ulic Czerniakowskiej]] i [[ulica Agrykola w Warszawie|Agrykola]]. Została ona zburzona po 1915<ref name="mączewski"/>.
{{osobny artykuł|Cerkiew św. Olgi w Warszawie}}

=== Cerkiew ===
Łączny koszt wzniesienia obiektu zamknął się kwotą 76 tys. rubli, z czego 70 tys. pochodziło z dotacji państwowej, zaś reszta z prywatnych ofiar<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Sokoł| imię = Kirył | tytuł = Russkaja Warszawa| strony = 55-56}}</ref>. Cerkiew mogła jednorazowo pomieścić 800 wiernych<ref name="sokoł">{{cytuj książkę |nazwisko = Sokoł| imię = Kirył | tytuł = Russkaja Warszawa| strony = 56}}</ref>. Wydana w 1913 w [[Piatigorsk]]u monografia rosyjskich świątyń wojskowych w sposób następujący opisywała świątynię: 

{{Zitat
 |Text=swoją architekturą przypominała dawne drewniane cerkwie nowogrodzkie i składała się z wysokiej centralnej części na planie krzyża, z typowymi nowogrodzkimi frontami. Zachodnia część krzyża w dolnej części służy za wejście główne, a w górnej za chór; we wschodniej części znajduje się ołtarz, otoczony półokrągłą absydą z pięcioma oknami
 |Sprache=pl
 |Übersetzung=
 |ref=<ref name="mączewski"/>}}
Budynek przestał pełnić funkcje cerkwi po 1915, kiedy opiekująca się nim jednostka wojskowa opuściła Warszawę. Od tego momentu przez cztery lata stał opuszczony<ref name="mączewski"/>. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę szereg świątyń wzniesionych przez Rosjan, uznanych za symbole obcego panowania, zostało zniszczonych. Jednak komisja magistratu warszawskiego po przewodnictwem prof. [[Mikołaj Tołwiński|Mikołaja Tołwińskiego]]<ref name="warszawa1939"/>, która miała przedstawić projekt ich dalszych losów, zasugerowała inne zastosowanie tej cerkwi:

{{Zitat
 |Text=sprawa cerkwi przy ul. Agrykola wymaga szczegółowego rozpatrzenia. Wzniesiona w stylu romańsko-bizantyjskim, z bardzo pięknym ugrupowaniem brył, starannie opracowana i wykończona, po dokonaniu niewielkich przeróbek mogłaby służyć na kościół
 |Sprache=pl
 |Übersetzung=
 |ref=<ref name="mączewski"/>}}

Sugestia komisji została zrealizowana. Henryk Sienkiewicz twierdzi przy tym, że ze wszystkich budynków sakralnych wzniesionych przez władze rosyjskie, przekazanych następnie innym wyznaniom właśnie ta świątynia zachowała najwięcej pierwotnych cech architektury cerkiewnej. Przetrwał również niewielki obszar zielony z okazami robinii i platanu, jaki został urządzony przez budowniczych świątyni<ref name="sienkiewicz"/>.

=== Kościół ===
[[Datei:National Church Cathedral Holy Spirit of Warsaw002.jpg|240px|mini|{{center|1=Tablica epitafijna 1.Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego}}]]
Dawna cerkiew wojskowa została przekazana [[Kościół łaciński|Kościołowi katolickiemu]] z przeznaczeniem na kościół garnizonowy 1 Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego. Od 1945 świątynia należy do [[Kościół Polskokatolicki w Rzeczypospolitej Polskiej|Kościoła Polskokatolickiego]], nosząc wezwanie Świętego Ducha i będąc jego katedrą<ref name="warszawa1939"/>. Nawiązaniem do jej przedwojennego zastosowania są doroczne nabożeństwa w intencji poległych szwoleżerów, odprawiane w pierwszą niedzielę po 10 grudnia<ref name="polskokatolicki"/>.

== Architektura ==
=== Wygląd zewnętrzny ===
Katedra wzniesiona jest na planie [[krzyż grecki|krzyża greckiego]] i [[orientowanie (architektura)|orientowana]]. W miejscu przecięcia się ramion krzyża wznosi się ośmioboczny [[bęben (architektura)|bęben]] zwieńczony niewielką latarnią. Dawna cerkiew jest budowlą o zwartej bryle, jedynie z czterema przybudówkami w narożach, krytą dwuspadowym dachem. Wejście do świątyni prowadzi przez trójkątny [[fronton]]<ref name="paszkiewicz81"/>. Zdaniem Kiryła Sokoła pierwotnie na bębnie znajdowała się [[kopuła (architektura)|kopuła]], którą po 1919 rozebrano i zastąpiono latarnią z krzyżem łacińskim<ref name="sokoł"/>. Ten sam autor twierdzi, że w sąsiedztwie świątyni znajdowała się wolno stojąca dzwonnica, również rozebrana po przejęciu budynku przez [[Kościół katolicki]]<ref name="sokoł"/>. 

Architektura obiektu naśladowała greckie świątynie powstałe w pierwszych wiekach [[chrześcijaństwo|chrześcijaństwa]]. Drugim źródłem inspiracji architekta był styl [[neoromanizm|neoromański]]. Piotr Paszkiewicz wskazuje, że szczególnym elementem nawiązującym do tego stylu jest kształt skromnego wejścia głównego opartego na minimalnej liczbie półkolumn oraz wykorzystanie przy nim [[triforium|pseudotriforiów]]. Inną zbliżoną do tego stylu częścią świątyni jest [[Apsyda (architektura)|absyda]] dekorowana pojedynczą półkolumną z głowicą zdobioną motywami roślinnymi<ref name="paszkiewicz81"/>. Budynek był skromnie zdobiony zewnętrznie. Do dnia dzisiejszego przetrwała jedynie [[mozaika]]-[[Mandylion]] nad wejściem bocznym<ref name="paszkiewicz81"/>.
[[Datei:National Church Cathedral Holy Spirit of Warsaw001.jpg|240px|mini|{{center|1=Ołtarz w katedrze Świętego Ducha}}]]

=== Wnętrze ===
Pierwotnie we wnętrzu budynku znajdował się dwurzędowy [[ikonostas]] z [[ikona]]mi napisanymi przez artystę nazwiskiem Karelin. Autorem fresków na ścianach cerkwi był inny malarz, Charłamow; zdaniem Renaty Popkowicz-Tajchert [[polichromia]] w budynku utrzymana była w stylu [[Secesja (sztuka)|secesyjnym]]<ref name="polskokatolicki"/>. Wiadomo tylko o jednym wizerunku czczonym w świątyni – ikonie św. Martyniana w srebrnej ryzie stopionej z kruszcu zdobytego w wojnie 1812<ref name="sokoł"/>. W budynku przechowywano również zabytkowe egzemplarze Ewangelii oraz niewielki krzyż z 1812<ref name="warszawa1939"/>. 

Henryk Sienkiewicz pisze, że we wnętrzu katedry zachowało się wiele elementów powstałych bezpośrednio po jej budowie: ołtarz z [[marmur]]u, części stolarki, fragmenty [[fresk]]ów z motywami roślinnymi oraz [[Ambona (architektura)|ambona]]. Z późniejszego okresu pochodzi obraz Chrystusa na tle płonącej Warszawy oraz [[epitafium|epitafia]] związane z 1. Pułkiem Szwoleżerów<ref name="sienkiewicz"/>. Nowsze są z kolei [[witraż]]e w oknach<ref name="polskokatolicki"/>.

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* {{cytuj stronę| url = http://web.archive.org/web/20160108215913/http://www.warszawa1939.pl:80/zdjecia/grafika/martynian.pdf | tytuł = Historia cerkwi bł. Martyniana i św. Olgi na terenie koszar ułańskich i huzarskich przy Łazienkach w Warszawie | data dostępu = 2010-01-09| autor = Ryszard Mączewski| język = }}
* {{cytuj książkę|nazwisko=Paszkiewicz|imię=Piotr|autor link=Piotr Paszkiewicz|tytuł=Pod berłem Romanowów: sztuka rosyjska w Warszawie, 1815-1915|wydawca=Instytut Sztuki PAN|miejsce=Warszawa|data=1991|isbn=9788390004778}}
* {{Cytuj książkę  | nazwisko = Sienkiewicz | imię = Henryk | tytuł = Cerkwie w krainie kościołów: prawosławne świątynie na Mazowszu | data = 2006 | wydawca = Mazowieckie Centrum Kultury i Sztuki  | miejsce = Warszawa | isbn = 978-83-60623-04-6 | strony = }} 
* {{Cytuj książkę  | nazwisko = Sokol | imię = Kirill Gelievič | tytuł = Russkaâ Varšava: spravočnik-putevoditel' | data = 2002 | wydawca = MID „Sinergiâ” | miejsce = Moskwa | isbn = 5-7368-0252-X | strony = }}

== Einzelnachweise ==
<references />

{{Katedry Unii Utrechckiej}}

<nowiki>{{SORTUJ:Warszawa}}
[[Kategoria:Śródmieście (Warszawa)]]
[[Kategoria:Katedry polskokatolickie w Polsce]]
[[Kategoria:Katedry w Warszawie|Duch]]
[[Kategoria:Kościoły w diecezji warszawskiej (Kościół Polskokatolicki w RP)]]
[[Kategoria:Kościół Polskokatolicki w Warszawie|Katedra]]
[[Kategoria:Rosyjskie cerkwie wojskowe w Królestwie Kongresowym]]
[[Kategoria:Architektura bizantyjsko-rosyjska w województwie mazowieckim]]
[[Kategoria:Świątynie pod wezwaniem Ducha Świętego|Warszawa]]
[[Kategoria:Zabytkowe cerkwie w Warszawie|Duch]]
[[Kategoria:Zabytkowe kościoły w Warszawie|Duch]]
[[Kategoria:Dawne cerkwie prawosławne w Polsce]]</nowiki>