Quelltext der Seite Benutzer:Baskisch.frankfurt/Euskararen debekua

{{Importartikel}}
{{HezkuntzaPrograma|Hizkuntzak}}
{{oharra|Euskarazko Wikipedian idatzitako '''100.000.''' artikulua da hau.}}
'''Euskararen debekuak''' [[historia]]n zehar [[euskara]]ri ezarritako debekuak biltzen ditu, jazarpen soziopolitiko baten baitan, euskara galarazi eta haren ordez boteretsuen [[erdara]]k nagusitzeko asmoz. Dokumentutako debekuak [[Erdi Aroa|Erdi Arotik]] abiatu eta gaurdaino luzatzen dira eta ondorio gisa euskararen [[erabilera eremu]]a nabarmen murriztea ekarri dute, egun euskara [[hizkuntza gutxitu]] bilakatu arte.

Debekuak gizarte harremanen arlo guztietan gertatu izan dira, hala nola [[eskola]]n, [[dokumentu|agiri]] ofizialetan edo, bertakoa izan arren, [[hizkuntza ofizial|hizkuntzaren ofizialtasuna]] ukatuz. Adibidez, [[XVIII. mendea]]n euskaraz hitz egiteagatik haurrei egindako zigorren testigantza da hau:

{{Aipu|Araban nenbilen batean, hango adiskide eta Erregeren Guardietako kapitan baliente batek behin esan zidan: "Aita, nola euskal herrietan umeen haziera ona eta behar den dotrinarik izango da, baldin euskara hondatzeko ahalegin guziak egiten badira, eta gure mutiltxo edo haurrei, beldur eta azotearekin, euskaraz hitz egitea eragozten bazaie?"|[[Agustin Kardaberaz]]: ''Eusqueraren berri onac'' ([[1761]])<ref>Henrike KNÖRR (1998): ''Arabako euskarari buruz jakin behar dena'', Vital Kutxa Fundazioa, 14. orrialdea.</ref>}}

== Euskararen debekua mendez mende ==

=== Erdi Aroa ===

Euskararen atzerakada [[Antzinako Erroma]] Euskal Herria eta inguruko lurraldeak mendean hartu zituenetik hartu bazen ere, ez da gorde euskarari buruzko debeku zehatzik. Erdi Aroan hizkuntza ofizial moduan [[latin]]aren nagusitasunak eta gero, bereziki [[Alfontso X.a Gaztelakoa]]k emandako bultzadari esker, [[gaztelania]]ren zabalkuntzak euskararen kaltetan jokatu zuten. Agirietan agertzen den euskararen aurkako testigantzarik zaharrena [[Ojacastro]] (Errioxa) herrikoa da, 1239an. Garai hartan herri horretako eskualdean euskara zen ohiko hizkuntza. Gaztelako [[ibar-jaun]]ak urte hartan Ojacastroko biztanleei debekatu egin zien epailearen aurrean euskaraz aritzea. Alkateak eta herritarrek, suminduta, ibar-jauna bahitu eta ez zuten askatu, Gaztelako Fernando III erregeak euskaraz hitz egiteko eskubidea haiei aitortu arte.<ref> [http://www.diariodenavarra.es/noticias/mas_actualidad/cultura/una_investigacion_sostiene_que_rioja_hablo_euskera_durante_siglos.html Una investigación sostiene que La Rioja habló euskera durante siglos] Diario de Navarra 2011-04-20 </ref> <ref> [http://www.euskara.euskadi.eus/contenidos/informacion/argitalpenak/eu_6092/adjuntos/EEH/GAZTELAN/EEH4_CAS.PDF El euskara en la Edad Media] </ref>

Euskarari ezarritako debekua jaso eta gorde den bigarren agiria orduan [[Aragoiko koroa]]ren mendean zegoen [[Huesca|Oska]] hiriko ordenantzetan jasotzen da [[1349]]. urtean eta, [[arabiera]]rekin eta [[hebreera|hebraierarekin]] batera, euskararen erabilera debekatzen du bertako azokan, [[Nafar-aragoiera|aragoitar erromantzearen]] erabilera —garaiko [[kristautasun]]aren hizkuntza— inposatuz<ref>{{es}} {{Erreferentzia
|izenburua=Ordenanzas de Huesca de 1349
|egunkaria=Revista de Archivos, Bibliotecas y Museos}}: "Item nyl corredor nonsia usado que faga mercaduria ninguna que compre nin venda entre ningunas personas faulando en algaravia ''(arabiera)'', ni en abraych ''(hebraiera)'' nin en '''basquenç''' ''(euskara)'', et qui lo faga pague por coto XXX sol<br>"...euskaraz mintzatzen denak 30 sol ordaindu ditzala..."</ref>. Ordenatza hori indarrean izan zen [[XIX. mendea|XIX. mendera]] arte, euskara bertatik erabat galduta zegoenean.

=== XVIII. mendea ===

Eskolan gaztelania soilik erabil zitekeela ezartzen zuen agindua plazaratzeaz gainera, kontabilitate-liburuak ere espainieraz eramateko agindua eman zuen [[Karlos III.a Espainiakoa|Karlos III]].ak, [[1772]]an<ref>1772ko abenduaren 24an Karlos III.a Espainiakoak sinatutako Errege Zedulan hau ezartzen da: ...que todos los Mercaderes, y Comerciantes de por mayor y menor, Naturales, y Extrangeros, observen la Ley del Reyno que se inserta, y previene lleven sus Libros en Idioma Castellano.</ref>.

Arandako kondeak 1776an euskarazko liburuak debekatu zituen.

[[Frantziako Iraultza]]ren garaian, Barère izeneko txostenak [[frantses]]a bakarrik erabiltzeko gomendioa eman zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Bertrand|abizena=Barère de Vieuzac|izenburua=Rapport du Comité de salut public sur les idiomes|data=1794-1-27|url=http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/francophonie/barere-rapport.htm}}: Je veux parler du peuple basque. Il occupe l'extrémité dés Pyrénées-Occidentales qui se jette dans l'Océan. Une langue sonore et imagée est regardée comme le sceau de leur origine et l'héritage transmis par leurs ancêtres. Mais ils ont des prêtres, et les prêtres se servent de leur idiome pour les fanatiser ; mais ils ignorent la langue française et la langue des lois de la République. Il faut donc qu'ils l'apprennent, car, malgré la différence du langage et malgré leurs prêtres, ils sont dévoués à la République qu'ils ont déjà défendue avec valeur le long de la Bidassoa et sur nos escadres.</ref>.

Horren harira, [[1794]]an [[Frantziako Nazio Biltzarra|Biltzar Nazionalak]] Grégoire izeneko agiria adostu zuen, non ''[[patois]]'' (eskualdeko hizkuntza) guztiak txikitzea eta frantsesa inposatzea erabaki zuten. Horrela egiteko arrazoiak politikoak ziren:<ref>{{fr}} [http://fr.wikisource.org/wiki/Rapport_Gr%C3%A9goire Wikisource: Rapport Grégoire]: Ceux qui se trouvaient aux Pyrénées-Orientales en octobre 1792 vous écrivirent que, chez les Basques, peuple doux et brave, un grand nombre était accessible au fanatisme, parce que l'idiome est un obstacle à la propagation des lumières.</ref>.

Urte bereko [[uztailaren 20]]ko Biltzar Nazionalaren dekretu baten bitartez dokumentu publiko guztiak frantsesez bakarrik idaztea erabaki zuten eta [[azaroaren 17]]an hezkuntzan frantsesa bakarrik erabiltzea.

=== XIX. mendea ===

Espainiako gortetik kanpoko antzerki eta konpainien lanak gaztelania ez beste hizkuntzetan ezin zirela antzeztu agindu zuen [[1801]]ean<ref>|"Instrucciones para el arreglo de teatros y compañias cómicas fuera de la Corte", 1801: En ningún teatro de España se podrán representar, cantar ni bailar piezas que no sean en idioma castellano.</ref>.

Salaketa partikular baten ondorioz, zigor fisikoa ezarri zen euskaraz mintzatzeagatik 1803an.

1857an, Espainian Moyano Legea ezarri zen, eskola ikasketak gaztelaniaz baino ez zirela izango zehazten zuena.

[[1862]]an egun oraindik ere indarrean dagoen [[notario]]tza arautzen duen legea onetsi zen. Bertan, agiri publiko guztiak gaztelaniaz idaztera behartzen zen.

Era orotako antzezlanetan, berriro ere euskara espreski debekatzen zuen legea ezarri zuten espainiar gorteek 1867an (Isabel II.aren errege aginduz).

[[Frantzia]]<nowiki/>n hainbat legek hezkuntzarako lege bakarra frantsesa izateko agindua eman zioten (1833ko Guizot legea<ref>[http://dcalin.fr/textoff/loi_guizot.html Loi Guizot: Loi sur l’Instruction primaire, 28 juin 1833]</ref>, 1850eko Falloux legea<ref>{{Erreferentzia|izena= Pierre |abizena= Albertini |izenburua= L'École en France. XIXe-XXe siècles. De la maternelle à l'université |argitaletxea= Carré Histoire, Hachette Supérieur |lekua= Paris |urtea= 1992 |isbn= 2010163982}}</ref>, 1882ko martxoaren 28ko Ferry legea<ref>[http://dcalin.fr/textoff/loi_1882_vo.html Loi Ferry: Loi n° 11 696 du 28 Mars 1882]</ref>...). Era berean, euskara hezkuntzatik baztertzea erabaki zuten. Adibidez, [[1833]]an [[Maule]]ko barrutiaren inspektoreak euskara hezkuntzatik baztertzea erabaki zuen edo [[1846]]an [[Pirinio Atlantikoak|Behe Pirinioetako]] prefetak lehen mailako hizkuntzan euskararen ordez frantsesa ezartzeko agindua eman zion<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.nabasque.org/Powerpoints/Basque%20Language%201789%202009.ppt|izenburua=Language Policy of the Spanish and French States (1789-1975)|egilea=Xabier Irujo & Iñigo Urrutia |urtea= 2008}}</ref>.

=== XX. mendea ===
[[Fitxategi:No se habla vasco.png|thumb|[[Argia (aldizkaria)|''Argia'' aldizkariaren]] 2.647 zenbakiaren azala. Gaztelania irakasteko [[Euskararen debekua|euskara erabat debekatzea]] praktika bat izan zen XX. mendeko hegoaldeko hainbat eskolatan.]]
[[1902]]an [[Émile Combes]] [[Frantziako Hirugarren Errepublika]]ko presidente izendatu eta berehala, [[katixima]]n euskara debekatzeko baimena eman zion [[Pirinio Atlantikoak|Pirinio Atlantikoetako]] [[prefet]]ari<ref>[[Franck Dolosor]]: ''Senperetik Senpererat, begirada bat XX. mendeari''. [[Elkar]], [[2009]]. 17.or.</ref>.

Urte berean, Espainian (Alfontso XIII.aren eta Romanonesen errege agindua) beren hizkuntza eta dialektoetan irakasten zuten irakasleei zigorra ezarri zitzaien legez.

1923an, [[Primo de Riveraren diktadura|Primo de Riverak]] izenpetutako legeaz, ekitaldi publikoetan euskara erabiltzea debekatu zen eta handik bi urtera:

{{aipu|Los Inspectores de Primera enseñanza (...) examinarán los libros de texto en las Escuelas, y si no estuviesen escritos en español (...), los harán retirar inmediatamente de manos de los niños y procederán a formar expediente al Maestro, suspendiéndole de empleo y medio sueldo y dando cuenta a V. E.|[[Miguel Primo de Rivera]]k sinatutako "Real Orden de 13 de Octubre de 1925 sobre propagandas antipatrióticas y antisociales", 2. ordena.<ref>{{es}} [http://personal.us.es/alporu/legislacion/orden_primo_rivera.htm ''Real Orden de 13 de Octubre de 1925 sobre propagandas antipatrióticas y antisociales'']</ref>}}

1937an, euskaraz hitz egitea debekatu zen.{{erref behar}} 1938an, erregistro publikoetatik ezabatu zuten. Urtebete geroago, hoteletako errotulazioetatik kenarazi zuten. Ondorengo urteetan, era mailakatuan euskara esparru publiko guztietatik ezabatu zuten agintean zeudenek.

[[1940]]an, epaitegi eta merkataritza guneetatik ezabatu zuten, eta urte berean, film guztiek zentsuraren kontroletik pasarazteko arauak argitaratu zituen Espainiako Zinematografia Sailak. Honakoa zioten:

{{aipu|Todas las películas deberán estar dialogadas en castellano prescindiéndose, en absoluto, de los dialectos.|"Normas del Departamento de Cinematografía para la censura de películas", 1940.<ref>{{es}} Jordi Busquets: [http://www.elpais.com/articulo/cultura/siglos/imposicion/elpepicul/20010429elpepicul_1/Tes "Casi tres siglos de imposición"], ''elpais.com'' (2001-4-29)</ref>}}

{{aipu|Salbamen honen merezidun izan nahi badugu, eta salbatu gaituena ohoratu, espainiar guztiok hiru gauza egin behar ditugu: Francok bezala pentsatu, sentitu eta hitz egin. Eta Francok, noski, hizkuntza nazionalean jardunez inposatu du bere garaipena.|Luis de Galinsoga: "Francok bezala hitz egitea", ''[[La Vanguardia]]'', 1939.}}

{{aipu|Hemendik aurrera, espainiera soilik hitz egin ahal izango da Kataluniako probintzietako hizkuntza ofizial gisa.|''El Faro'' egunkaria, [[Lleida]], 1938ko apirila.}}

=== Gaur egun ===

Euskararen ezagutza legez zigortu nahi izan zuen 2003an Nafarroako Gobernuak. 29/2003 Foru Dekretuko 18.3 artikuluaren arabera, euskarazko lanpostuak eskuratzen zituztenek, aurrerantzean, euskaraz jakitea nahitaezkoa zuten lanpostu hutsak betetzeko deialdietan soilik parte hartu ahalko zuten<ref>{{es}} [http://www.cfnavarra.es/webgn/sou/instituc/ct/normativa/presidencia/8E220000.htm ''DECRETO FORAL 29/2003, de 10 de febrero, por el que se regula el uso del vascuence en las Administraciones Públicas de Navarra'']: Quienes accedan a estas plazas solamente podrán participar posteriormente en la provisión de las vacantes correspondientes a puestos de trabajo para los que el conocimiento del vascuence sea preceptivo para su desempeño.</ref>, gerora Nafarroako Auzitegi Nagusiak dekretu hori bertan behera utzi bazuen ere. 2017ko ekainean, EAEko Auzitegi Nagusiak Gipuzkoako Foru Aldundiaren Euskara Planaren aurkako epaia eman zuen, bereziki diru laguntzei eta kontratazioari zegozkien ataletan.<ref>{{Erreferentzia|abizena=ARGIA|izenburua=EAEko Auzitegi Nagusiak Gipuzkoako Foru Aldundiaren Euskara Planaren aurkako epaia eman du|hizkuntza=eu|data=2017-06-23|url=https://www.argia.eus/albistea/eaeko-auzitegi-nagusiak-gipuzkoako-foru-aldundiaren-euskara-planaren-aurkako-epaia-eman-du|aldizkaria=Argia|sartze-data=2020-01-22}}</ref>

Historian zehar, euskarari eta Espainiako beste hizkuntzei ezarritako debekuak ugari eta nabarmenak izan arren, [[Joan Karlos I.a Espainiakoa|Juan Carlos I]] Espainiako erregeak gaztelania inoiz ez zela inposatu adierazi zuen oihartzun publiko handiko 2001eko Cervantes sarien banaketa ekitaldian <ref>{{es}} [http://www.elpais.com/articulo/cultura/afirmacion/Rey/obligo/hablar/castellano/provoca/tormenta/politica/elpepicul/20010425elpepicul_1/Tes elpais.com La afirmación del Rey de que 'nunca se obligó a hablar en castellano' provoca una tormenta política], ''ww.elpais.com'', 2001-04-25. Hitzez hitz hauek izan ziren bere adierazpenak: A nadie se le obligó nunca a hablar en castellano.</ref>.

== Euskal izenen debekua ==

Euskal izenen erabilera aski jasota dago Erdi Aroan zehar, baina [[Nafarroako konkista]] burutu ondoren, kristautasuna guztiz nagusitu eta santuen erdal izenak jarri zitzaizkien euskaldunei, bestelako izenen debekuak parrokietako erregistroen bitartez kontrolatuz. [[1871]] urtean abiarazi zen [[Espainia]]ko [[Erregistro Zibilaren Legea]]k, besteak beste, pertsonen izen eta deitura arautzen zituena, euskal jatorriko abizen guztiak gaztelaniazko grafiaz adieraztea ekarri zuen, euskal izenak guztiz debekatuta. Geroago, [[Sabin Arana]]k, [[1897]] eta [[1898]] urteetan, eta [[Luis Eleizalde]]k, [[1910]] urtean, [[euskal onomastika]] sortzeko ahalegin handia egin zuten, askotan oinarri historikorik gabe eta neologismo ugari sortu bazituzten ere. Euskarazko izen horien erabilerak, ordea, berehalako debekua izan zuen [[Erromatar Eliza Katolikoa|Eliza Katolikoaren]] aldetik <ref>{{es}} {{Erreferentzia
|abizena=Jimeno Aranguren
|izena=Roldán
|izenburua=Euskal izendegia eta Espainiako legegintzaren ibilbide historikoa
|urtea=2004
|url=http://www.euskomedia.org/PDFAnlt/Eleria/12/12021031.pdf}}: La Iglesia española tiene para sus archivos como lengua oficial la castellana y en la diócesis de Vitoria, que es parte integrante de España, por costumbre inmemorial y por expreso deseo de sus sinodales vigentes, todos los documentos que figuren en sus archivos parroquiales han de estar redactados en castellano.</ref>. [[Espainiako Gerra Zibila]]ren ondoren, euskal izenak guztiz debekatu ziren<ref> {{es}} {{Erreferentzia
|izena=Joan Mari
|abizena=Torrealdai
|izenburua=El libro negro del euskera
|urtea=1998}}: ''Debe señalarse también como origen de anomalías registrales la morbosa exacerbación de algunas provincias del sentimiento regionalista, que llevó a determinados registros buen número de nombres, que no solamente están expresados en idioma distinto al oficial castellano, sino que entrañan una significación contraria a la unidad de la patria.Tal ocurre en las Vascongadas, por ejemplo, con los nombres de Iñaki, Kepa, Koldobika y otros que denuncian indiscutible significación separatista; debiendo consignarse, no obstante, que hay nombres que sólo en vascuence o en catalán o en otra lengua tienen expresión genuina y adecuada, como Aránzazu, Iciar, Monserrat, Begoña, etc. y que puede y deben admitirse como nombres netamente españoles, y en nada reñidos con el amor a la Patria única que es España. La España de Franco no puede tolerar agresiones contra la unidad de su idioma ni la intromisión de nombres que pugnan con su nueva constitución política y con la doctrina del artículo 34 del mencionado Reglamento. Es preciso, por lo tanto, volver al sentido tradicional en la imposición de nombres a los recién nacidos con oportunas variantes (…) En su virtud dispongo: Artículo 1.º: “…En todo caso, tratándose de españoles, los nombres deberían consignarse en castellano'' ([[Espainiako Justizia Ministerioa]]ren Agindua, [[1938]]ko [[maiatzaren 18]]koa).</ref>. Kalean euskal izenak erabiltzea ere isuna jartzeko arrazoia izan zitekeen<ref>{{es}} [http://3.bp.blogspot.com/_YdoAke9k6kw/RkhAia0jFYI/AAAAAAAAAc4/Uj5Pk6uZquA/s1600-h/Multapornombreen_nbsp;+++++euskera.jpg Areetan ume bati Jontxu deitzeagatik jarritako isuna]</ref>.

[[Frantzia]]n, [[egutegi errepublikanoa|errepublikar egutegiko]] XI. urteko [[sapadun]]aren 11ko legeak pertsonen izenak erregulatu zituen. Egun ere indarrean dirauen lege horrek historiako pertsonaia ezagunen izenak eta egutegi arruntetan (katolikoa, ortodoxoa, judua) agertzen zirenak soilik onartzen zituen<ref>Honela dio pasarte batean: {{fr}} ''"les noms en usage dans les différents calendriers, et ceux des personnages connus dans l’histoire ancienne pourront seuls être reçus, comme prénoms, sur les registres destinés à constater la naissance des enfants ; et il est interdit aux officiers publics d’en admettre aucun autre dans leurs actes."''</ref>. Ipar Euskal Herrian ere, gaur egun, ezin dira abizenak frantses grafiatik euskal grafiara aldatu.<ref>Euskal Kulturaren batzarrea ''Euskaldunaren Hizkuntz Eskubideak'' Lasarte-Oria: EKB 1990 31. orr.</ref>

Erregistroko funtzionarioaren esku uzten zen izen bat ukatzea, haren iritziz ohiturazkoa ez bazen. [[1966]] urtean ezarritako agindu batek onar zitezkeen izenen zerrenda zabaldu zuen, Frantzian hitz egiten ziren hizkuntzetako izenak onartuz (euskara, [[bretainiera|bretoiera]], ...) besteak beste, baina [[1993]]. urteaz geroztik erabateko askatasuna ematen zaie gurasoei izena jartzeko, funtzionarioari izen hori onartu edo ukatzeko eskumena kenduta<ref>{{Erreferentzia|url=http://paperekoa.berria.info/harian/2011-10-05/011/001/baionako_herriko_etxeak_ez_du_rik_nahi.htm|egunkaria=[[Berria]]|data=2011-10-05|izenburua=Baionako Herriko Etxeak ez du 'ñ'-rik nahi|izena=Nora|abizena=Arbelbide}}{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>.

== Euskararen debekua eskoletan ==
{|
|[[Fitxategi:Euskara galarazita, eskolan.ogv|thumb|300px|Joxepa Arrillaga Mendiluzeren hitzak euskararen debekuari buruz [[euskal Herriko Ahotsak|ahotsak.com]] proiektuan]]
|[[Fitxategi:Eskolan erdaraz.ogv|thumb|300px|Donostian euskaraz ikasteko ezintasunak]]
|-
|[[Fitxategi:Euskara debekatuta eskolan.ogv|thumb|300px|Pantxi Matxain Etxaniz euskararen debekuari buruz ahotsak.com-ek eginiko bideo honetan]]
|{{esan-kaxa
| align = left
| width = 29em
| title_bg = red
| title_fnt = black
|izenburua= black
| bgcolor = #FFD700
| align = right
| halign = left
| quote = Don Manuel Arresek - irakasleak - euskaraz hitz egiten harrapatzen zuen ikasleari eraztuna jartzen zion; eraztun hori ikaslez ikasle pasatzen zen, hutsegiteak egin ahala; gu, orduan, beldur ginen eraztuna poltsikoan zuen ikaskidearengana hurbiltzeko, izan ere, ikaskide hori nahita euskaraz mintza baitzitekeen gurekin, guri hutsegitea eginarazteko eta zoritxarreko eraztun hori guri emateko; eraztuna zuenari ihes egiten genion; gauzak horrela, eraztunak helburu bikoitza betetzen zuen: eraztuna zuenari bakarrik sentiarazten zion, ikaskideak beregana hurbiltzeko beldur baitziren, eta bestalde, egurra jasotzeko beldurra ere hor zegoen, asteburuan eraztuna zuena zigortuta geratzen baitzen<ref>[[Jose Migel Barandiaran|Joxe Miel Barandiaranek]] [[Martin Ugalde]]ri [[1974]]an kontatutakoa.</ref>.
|izenburua= Izuaren eraztuna
}}
|}
Espainian, eskoletan gaztelania inposatzen duen arau esplizitua [[1768]] urteko errege-zedula batean agertu zen<ref>Finalmente mando, que la enseñanza de primeras Letras..., se haga en lengua castellana (...), cuidando de su cumplimiento las Audiencias y Justicias respectivas.|1768ko ekainaren 23an Karlos III.a Espainiakoak sinatutako Errege Zedularen VII. artikulua. (Estitxu BREÑAS eta Jabi OTSOA DE ALDA (2002): ''Arabako euskal hotsak'', Geu Gasteiz, Gasteiz, 202. orrialdea.)</ref>.

Eskoletan euskararen erabilera zigortzeko ohiko prozedura ''eraztuna'' edo ''makilatxoa''<ref>{{eu}} [http://www.eke.org/ondarea/ahozko_ondarea/eleketa_amikuze/lekukotasunak/euskararen_debekua Zurezko makiltxoaren zigorra Donapaleun]</ref> izan zen. Ikastetxeetako ikasgela bakoitzean eraztun bat zegoen. Irakasleak euskaraz hitz egiten entzuten zion lehenengo ikasleari jartzen zion, eta ikasle hark, berriz, euskaraz entzuten zion hurrengo ikasleari. Horrela, eraztuna ikaslez ikasle igarotzen zen, euskara zekiten eta zerabilten ikasleak elkarren salatari bihurtuta. Ikastorduak amaitutakoan, orduantxe eraztuna zuen ikasleak zigorra jasotzen zuen: atsedenik gabe edo arratsaldean zigortuta geratu, irakaslearen isekak jaso, zigor fisikoak...

Helburua zen ikasleak euskara alde batera utzi eta gaztelania barneratzea; gizarte hartan baztertu beharreko hizkuntzatzat jotzen zutena baztertu, eta prestigioa eta boterea zituen hizkuntza bereganatzea.

Jende askok uste ez bezala, zigor hori ez zen [[frankismo]] garaian bakarrik erabili. Lehenengo lekukotasuna [[1730]]ekoa da, eta [[Beasain]]go eskolan gertatu zen<ref>{{es}} {{Erreferentzia
|izena=Joan Mari
|abizena=Torrealdai
|izenburua=El libro negro del euskera
|urtea=1998}}</ref>. [[XIX. mendea|XIX. mendeko]] eta [[XX. mendea]]ren hasierako lekukotasunak ere badira, baita [[Espainiako Bigarren Errepublika]]ren garaikoak ere.<ref>[http://www.ahotsak.com/berriatua/pasarteak/brt-008-019/ «Eraztuna zigor bezala»], Ahotsak.com. [Jose Mari Mugartegi Aulestiarteren eta Ricardo Mugartegi Aulestiarteren lekukotasuna.]</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Miguel Ángel García de|abizena=Juan|izenburua=La Biblioteca Ostolaza en Deva y el obispo Mateo Múgica (Polémica en 1930 en torno a unos libros y sus autores)|orrialdeak=333–347|hizkuntza=es|data=2017-06-30|url=http://hispaniasacra.revistas.csic.es/index.php/hispaniasacra/article/view/532|aldizkaria=Hispania Sacra|alea=139|zenbakia=69|issn=1988-4265|doi=10.3989/hs.2017.023|sartze-data=2021-05-22}}</ref>

Eraztunaren zigor hori ez zen [[Euskal Herria]]n bakarrik jazo, [[Europa]]n hizkuntza gutxitua zuten beste herrialde batzuetan ere erabili izan zen, hala nola [[Bretainia]]n eta [[Gales]]en.

[[1924]]an euskararen debekua eskoletan areagotzen joan zen. [[Urriaren 27]]an eginiko errege dekretu batean gaztelania ez zen beste hizkuntza batean eskolak ematea guztiz debekatuta zegoela gogora ekartzen zuen<ref>De ahí la conveniencia de que por esta Dirección General se recuerde a los maestros no olviden sus obligaciones en este orden de la enseñanza, y la necesidad de que por la Inspección correspondiente se vigila el más exacto cumplimiento del deber en que aquellos se hallan de enseñar la lengua castellana en sus respectivas escuelas y de dar las enseñanzas en el mismo idioma, debiendo atenerse, en este respecto, unos y otros, a lo que dispone sobre esta importante materia la real orden de 19 de diciembre de 1902, que, en su número primero dispone que los inspectores de primera enseñanza velen sin descanso por el exacto cumplimiento de la obligación en que están los maestros de enseñar la lengua castellana, dando cuenta a este Ministerio de las faltas o deficiencias que acerca de estos extremos puedan observarse.</ref>. Era berean, Unibertsitatean ere euskara erabiltzea debekatu zuten<ref>que, asimismo procedan a la suspensión de los maestros nacionales o municipales que no cumplieren las disposiciones vigentes respecto a la enseñanza en castellano, o que sus explicaciones vertieran doctrinas contrarias a la unidad de la patria, ofensiva a la religión o de carácter disolvente o actuaran con tal debilidad que se pueda presumir que existe carácter tendencioso en contra de dichos sagrados principios.</ref>.

Euskaraz irakasten berriro hasi zen [[Espainiako Bigarren Errepublika]]ren garaian, lehenengo [[ikastola]]k sortzen. Eztabaida horretan, adibidez, [[Espainiako Langile Alderdi Sozialista|PSOEko]] ordezkariek euskara kultur hizkuntza zela ukatu zuten<ref>Nos parece un gravísimo error el querer elevar el vasco a la categoría de lengua académica y cultural. Ni lo fue ni lo será jamás, porque la pobreza de su léxico lo impide, y para que el vasco pudiera servir de instrumento de cultura universitaria o simplemente en los grados superiores de la primera enseñanza, haría falta convertirlo en una especie de nuevo esperanto, que los propios vascos del pueblo serían los primeros en no comprender.</ref>. Hurrengo urtean, kontu bera berriro defendatu zuen [[Miguel Unamuno|Miguel de Unamunok]], adibidez<ref>{{Albiste erref|abizena=Unamuno|izena=Miguel|izenburua=Ocupándose del bilingüismo, dice el señor Unamuno que es contrario a la enseñanza bilingüe, porque no se puede exigir de ningún español que, aparte del castellano, aprenda los dialectos de cada región. Puede haber gentes que no conozcan la lengua de la región y que no quieran aprenderla, y puede haber algún natural que la conozca y que no quiera que la aprendan sus hijos; esto es, que desee que éstos aprendan en lengua española. En Vasconia no se presenta el caso de la enseñanza bilingüe. La enseñanza en vascuence es cosa que nadie ha tomado en serie, porque en las Vascongadas las tres cuartas partes de la población no saben vascuence, aun habiéndolo aprendido de sus padres. Ni con el vascuence ni con el catalán se pueden pensar cosas de elevado sentido. En estas lenguas regionales es posible, por ejemplo, hablar de cómo se alimenta la vaca o de cómo se siembra maíz. El catalán tuvo literatos, cronistas, poetas maravillosos, pero esto se perdió en el siglo XVI, y la lengua ha estado muerta cuatro siglos hasta que en el principio del pasado un grupo de entusiastas volvió a prestarles vida.  Agrega que no admite la Universidad vasca, ni la catalana, ni la valenciana, porque es restringir el problema hasta un sentimentalismo rural y aldeano. Hay que procurar que todo ciudadano español sea bien español y después que sea universal.|argitaletxea=ABC|data=1932ko ekainak 2|argitaletxea=ABC}}</ref>.

=== Euskararen bazterketa hezkuntza publikoan, gaur egun ===
Gaur egun ere Euskal Herriko leku askotan, ez da posible hezkuntza publikoan euskaraz ikastea. [[Nafarroako Foru Erkidego]]ko [[Euskararen Foru Legea]]k, adibidez, Nafarroa Garaia hiru eremutan banatzen du. 2016. urtea arte eremu ez-euskaldunean ez zegoen aukerarik [[D eredua]]n edo [[B eredua]]n ikasteko.<ref>http://www.argia.eus/albistea/nafarroa-osora-zabalduko-dute-d-eredua</ref> [[Ipar Euskal Herria]]n ez dago aukerarik euskaraz osoki ikasteko hezkuntza publikoan. [[Trebiñu]]n ere egoera bera da.

Nafarroa Garaiko alde mistoan, G, A eta D ereduak ditugu. 2016. urtea arte, D ereduan ikasi ahal izateko trabak oso handiak ziren, hala ere. Alde horretan, [[G eredua]]ren beherakada oso nabaria da, A eredua mantentzen bada ere, eta D ereduan eskaria eskaintza baino handiagoa da.<ref name="ikaslealternatiba">{{Liburu erref|izenburua=Eskola euskalduntzeko ikasle alternatiba|urtea=2003|argitaletxea=Ikasle Abertzaleak|url=http://euskalherria.indymedia.org/media/2003/05/7203.pdf}}{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Euskararen gorakadari aurre egiteko, [[Yolanda Barcina]]ren gobernuak ingelesa eskaini zuen, [[PAI eredua]] hain zuzen ere. Barcinak esandakoaren arabera, "PAI programaren inplantazioari esker, euskararen goranzko joera bertan behera geratu da".<ref>http://www.diariodenavarra.es/noticias/navarra/mas_navarra/2013/12/30/acuerdos_adoptados_gobierno_explicaran_pleno_142067_2061.html</ref>

[[Euskal Autonomia Erkidegoa]]n, legez, 16 urterekin ikasle guztiek euskaraz eta gaztelaniaz egiten jakin beharko lukete. Hori, ordea, ez da gertatzen. ''Eskolak euskaldundu behar du'' ekimenak bildutako datuen arabera, Euskal Herri osoko hiru ikasletik bik ez dakite euskaraz derrigorrezko eskolaldia bukatuta. Araba, Bizkai eta Gipuzkoako datuak desberdinak badira ere, oro har, D ereduan ikasten duten hiru ikasletik bik lortzen dute euskaraz ondo egitea; B ereduko hirutik, batek; eta A ereduko inork ere ez.<ref>{{Web erref|url=http://www.euskalherria.info/?q=fr/node/9521|lana=Eskolak euskaldundu behar du|argitaletxea=Euskalherria.info|sartze-data=2011-5-21}}</ref>

== Ikus, gainera ==
* [[Welsh Not]]
* [[Hizkuntz-genozidio|Hizkuntz genozidioa]]
* [[Vergonha]]
* [[Euskarafobia]]

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|2}}

== Kanpo estekak ==
* [http://escueladesara.com/category/idazkiak-documentos/el-libro-negro-del-euskera/ «Archivos de la categoría ‘El libro negro del euskera’»], ''Escuela de Sara'' online aldizkaria. [Joan Mari Torrealdairen ''El libro negro del euskera'' liburutik ateratako hainbat testu.]
{{autoritate kontrola}}

{{nabarmendutako artikulua}}
{{Euskara aurkibidea}}
<pre>
[[Kategoria:Euskara eta euskal kulturaren aurkako jazarpena]]
[[Kategoria:Euskara Aro Modernoan]]
[[Kategoria:Euskara Aro Garaikidean]]
</pre>