Benutzer:Danyalov/Spielwiese3

Die Bezeichnung Atabeylik bezieht sich auf ein türkisch beherschtes autonomes Territorium, welches von einem Atabey regiert wurde.

Die Atabey waren ursprünglich mit der Bildung der Kinder der türkischen Herrscher beauftragt. Die Söhne der Seldschukenherrscher wurden zur Herrschern ausgebildet und in entfernte Gebiete des Reiches entsand. Sie wurden mit der Verwaltung dieser Gebiete beauftragt. Sie gewannen an Autonomie und riefen ihre Unabhängigkeit aus.

Liste der Atabeyliken

* Atabeylik von Mosul-Sincar-Aleppo (1127 - 1259):

Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah'ın Haleb vâlisi Ak Sungur (ölm. 1094)'un oğlu İmâdüddin Zengî, Irak Selçuklu hükümdarı Mugîs'üd-dîn Mahmud tarafından Musul vâlisi tâyin edilmiş (1127). Zengî Cizre kalesini, Nusaybin'i, Sincar ve Harran'ı aldıktan sonra, Haçlılara karşı müdafaa ettiği Haleb'i de kendisine bağlayarak kuzey Irak'tan Akdeniz'e kadar uzanan bir devlet kurdu (1128-1146).

Başlıca gayesi Suriye Frank iktidarına karşı bir Müslüman Türk birliği meydana getirmekti. Hama'yı (1130), Antakya Haçlı Prensliği elinden Kefertâb ve Maarrat'un- Numâniye gibi kaleleri aldı. Trablus Haçlı kontluğundaki Ba'arin kalesini kuşattığı zaman, üzerine gelen Kudüs kıralı Foulque d'Anjou'yu mağlûp ve esir etti (1137).

Sonra mücadeleye devamla, Urfa'yı ele geçirerek Frank kontluğunu ortadan kaldırdı (1144) ki, bu mühim hâdise Avrupa'da kral ve imparatorlar idaresindeki II. Haçlı seferinin hazırlanmasına yol açmıştır.

Zengî'nin oğlu Nûrüddin Mahmud Haleb'de, öteki oğlu Seyfüddin Gazi I, Musul'da idi. Babalarının ölümü (1146)'nden sonra bunlar atabeyliği iki kısım hâlinde idareye başladılar. Haleb atabeyi Mahmud, Haçlılar'ın karşısına çıkan büyük kumandanlardan biri olarak tanınmıştır. Antakya Haçlı prensi Raymond de Poitiers'yi mağlûp (1149) ve topraklarının mühim bir kısmını işgal eden Mahmûd, 1154'de Şam atabeyliğini de kendine bağlamış, sonra dikkatini vatan müdafaacısı sünni Türkler'e sırt çeviren Şiî Arap Fatimîler elindeki Mısır'a çevirerek orada vezir Sâver'in işbirliği yaptığı Kudüs kıralı Bohémond III'ü mağlûp ederek Türk hâkimiyetini tesise çalışmıştır (1164).

1167'de Nûrüddin Mahmud'un gönderdiği Şirkûh, Mısır'da faaliyette bulundu, bunun beraberindeki Salâhaddin (Eyyûbî) Mahmud'un temsilcisi olarak idareyi ele aldı (1171). Fâtımî devleti tarihe karıştı. Mahmud'un ölümünden (1174) sonra Şam ve Haleb atabeylikleri Eyyubî âilesine intikal etti.

Musul'a gelince, Seyfüddin Gazi'den kardeşi Mevdûd'a geçen bu bölgede, Sincar Zengî II'ye verildi. Bunun kardeşi Mes'ud zamanında, Musul ve Sincâr Eyyûbî tâbiiyetine girdi (1186). Nihayet bütün bölge Moğol İlhanî devleti tarafından işgal olundu (1259).

* Atabeylik von Damaskus (1128 - 1154):

Suriye'de Selçuklu atabeyi, Haçlılar'la mücadelesinden dolayı "Seyf'ül-İslâm" diye anılan, Tuğ-tegin'in öldürülmesi (1128) üzerine yerine geçen oğlu Tâcüddin Böri önce bâtinîliğin bir kolu olarak Suriye'de gelişen İsmâîlîler'le uğraştı.

Çünkü bunlar Kudüs'ün Haçlı kıralı ile anlaşmış, Şam'ın Franklar'a geçmesine yardımcı bir duruma girmişlerdi. Böri, 20 bin kadar İsmâîlî'yi kılıçtan geçirmek suretiyle Şam'ı kurtardı, fakat kendisi de bir İsmâîlî tarafından öldürüldü (1132).

Yerine arka arkaya atabey olan ve memleketlerini Zengî oğullarından korumağa çalışan İsmâîl, Mahmud ve Mehmed adlarındaki üç oğlundan sonra (1139), bunlardan Mehmed'in oğlu Atabey Mucîrüddin Abak da aynı siyâseti güderek varlığını muhafazaya gayret etti. Sonunda zayıf Şam atabeyliğine Nûrüddin Mahmud (Musul Atabeyi) tarafından Şam'ı işgal edilmesi ile, son verildi (1154).

* Atabeylik von Aserbaidschan (1146 - 1225):

Das Atabeylik wurde von Şemseddin İl-deniz im Jahre 1146 gegründet und von der Dynastie der Söhne des İldeniz (tr:İldenizoğulları) regiert. Ihr Zentrum war die Stadt Täbris. Die Dynastie gewann immer mehr an Macht, so dass Gebiete des heutigen Aserbaidschan, Āzarbāydschān, İsfahan, Hemedan und Teile des Irak erobert wurden. Nach der Eroberung von Täbris durch Celâlettin Harzemşah erobert, kam das Atabeylik im Jahre 1225 unter die Herrschaft der türkischen Choresm-Schahs.

Aslen Kıpçak Türkleri'nden olup, Irak Selçuklu sultanı Mesud zamanında bu devlette vazife alarak, kudreti sayesinde idare kademelerinde derece derece yükselen Şemsüddin İl Deniz, Azerbaycan umumî vâlisi iken, Gürcü ve Abhaza saldırılarına karşı koruduğu, hattâ Erivan ve Şirvân havalisini de Selçuklular'a bağladığı bu bölgeyi, 1146'dan itibaren müstakilen idareye başlamış ve bir sülâle kurmuştur. Sultan Tuğrul II'nin dul kalan zevcesi ile evlenerek Selçuklu âilesine girmiş olan İl Deniz'in merkezi Tebriz şehri idi. Nahçıvan ve Gence de buraya bağlı idi. Sultan Arslan-şah zamanında "atabek-i a'zam" diye anılan İl Deniz'in iki oğlundan Cihân Pehlivan devletin "baş-hâcip"i, Kızıl Arslan Osman da ordu bakanı olmuşlardı. İl Deniz'in ölümü (1175)'nden sonra, Cihân Pehlivan yalnız Azerbaycan'ın değil, bütün Irak Selçuklu sultanlığının en kudretli adamı hâline geldi. "Hâkan-ı Acem" ünvanını taşıyordu.

60-70 kadar "bende"si bütün memleketi kontrolleri altında tutuyorlardı. Daha sonra kardeşi Osman da bir aralık kendini "Irak Sultanı" ilân etmişti (1191). Bunun oğlu Ebû Bekir 1200'e doğru Hemedan'a, hattâ Isfahan'a kadar nüfuzunu genişletmişti. Fakat 1211'de Azerbaycan Atabeyi Özbek Harezmşahlar'a bağlanmak zorunda kaldı ve Celâleddin Harezmşah'ın Tebriz'i zapt etmesi ile (1225) atabeylik sona erdi, arkasından memleket Moğollar tarafından istilâ edildi.

* Atabeylik von Fars (1147 - 1284):

Die Salgurlu (tr:Salgurlular) stammen vom oghusischen Stamm der Salgur (auch Salur) ab. Das Atabeylik wurde von Atabey Sungur im Jahre 1147 gegründet. Sein Herrschaftsgebiet wurde Atabeylik von Fars (tr:Fars Atabeyliği) bezeichnet, da es im Süden des Iran lag, welches Fars hieß. Schiraz war das Zentrum des Atabeylik. 1284 kam das Atabeylik unter die Herrschat der Ilchane.

Selçuklular'ın başlangıcından beri İran'ın Fars bölgesinde hizmet gören Oğuz Salgur (Salur) boyundan Atabey Sungur'un Irak Selçuklu sultanı Mes'ud zamanında istiklâl ilân etmesi ile kurulmuştur (1147). Başkent Şîrâz şehri idi.

Sungur'un ölümü (1116)'nden sonra oğlu Zengî Irak Selçuklu devletini tanımak zorunda kaldı ve bu durum Selçuklu Devleti yıkılıncaya kadar (1194) devam etti. Kardeşler arası mücadelede üstünlük sağlayan Sa'ad I. (Zengî'nin oğlu) 1203'de Salgurlu hükümdarı oldu. Ülkesini imâr etti.

Bir ara Harezmşahlar'a esir düşen Sa'ad (ölm. 1231)'den sonra oğlu Ebû Bekir (ölm. 1260) geçti. İranlı şâir Sa'dî-i Şirazî ünlü eserlerini bu atabeyin himayesinde yazmıştı. Atabeylik İlhanlı Moğollar'a tâbi oldu. Daha sonra Sa'ad II'nin kızı, Moğol hükümdarı Hulagu'nun oğlu ile evlendi ve bu hâtunun 1284'te ölümü ile sülâle nihayet buldu.

* Atabeylik von Erbil (1146 - 1232):

Musul Atabeyi Zengî'nin Musul vâlilerinden olan Zeyn'üd-din Ali Küçük, Zengî'nin ölüm tarihinde (1146), Erbil merkez olmak üzere, Şehr-i Zor, Hakkâri, Sincar ve Harran'a sahip bulunurken, ömrünün sonuna doğru, adil olması sebebiyle ülkesini Musul atabeyi Mevdûd'a bırakarak, Erbil'e çekilmişti (1167). ´ Oğlu Atabey Muzaffer'üd-din Kök-böri, önce Musul atabeyi Seyf'üd-din Gazi II'nin hizmetine girdi, sonra Salâh'üd-din Eyyûbî ile işbirliği yaparak, yardımına karşılık Urfa'yı aldı (1183) ve onun kızkardeşi ile evlendi (1185).

Salâh'üd-din'in ölümü (1193) üzerine tamamen müstakil olarak, komşuları ile ve Eyyûbîler'le dostça geçinmek, birkaç Moğol akınını püskürtmek suretiyle ülkesini korudu. Kök-böri 44 sene süren atabeyliği zamanında memleketini imâr etti. Bir ara Anadolu Selçukluları'na tâbi olan Kök-böri'nin ölümü (1232)'nden sonra, kendisinin vârisi olmadığı için, Erbil atabeyliği toprakları, vasiyeti gereğince, Abbasî halifeliğine intikal etti.

Siehe auch: Atabey